سواد کم و ثروت زیاد؛ آیا ممکن است؟

چندی پیش آقای رحمانی فضلی – وزیر کشور – در مورد ورود پول­های کثیف به دنیای سیاست، سخنانی را اظهار کرد که موجب تأسف، تعجب و چالش در فضای سیاسی و سپس دعوت ایشان به مجلس شد. آنچه بیش از هر چیز توجه مردم و فعالان سیاسی را به خود جلب کرد این بخش از سخنان خود وزیر کشور بود که گفت: قاچاقچیان مواد مخدر حساب­های مشکوک و گردش مالی زیادی دارند و برای نمونه یک قاچاقچی 35 ساله که 5 کلاس هم سواد نداشت 2000 میلیارد تومان گردش مالی داشته و چندین حساب بانکی به نام افراد متوفی باز کرده بود .

این قسمت از گفته­های وزیر کشور را می­توان از جنبه­های مختلف مورد بررسی قرار داد. هدف من از نگارش این یادداشت، سخن گفتن در مورد پول­های کثیف و مشکوک و پیامدهای نامطلوب آن در دنیای سیاست نیست که هدف اصلی رحمانی فضلی بود، اگرچه در این زمینه سخن فراوان است و مباحثی نیز مطرح گشت؛ بلکه می­خواهم نتیجه ناخواسته­ی این عبارت از سخنان وزیر کشور که «آن قاچاقچی 35 ساله 5 کلاس سواد نداشته» را تحلیل نمایم. در واقع این نکته از سخنان ایشان مورد غفلت قرار گرفت و کمتر کسی به آن توجه کرد. البته این امر تا حدی طبیعی است چرا که هدف اصلی رحمانی فضلی از ابراز آن سخنان جلب توجه بر فرایند پول­شویی در کشور و چگونگی یا احتمال ورود پول­های کثیف به حوزه­ی سیاست بود و از این جهت به هدف یا بخشی از اهداف خود نیز نائل آمد. به هر حال، این سخن که «سواد فرد قاچاقچی در حد پنج کلاس نبوده»، از وضعیت نابسامان آموزشی حکایت دارد و پیامدهای ناخواسته­ی نامطلوب فراوانی برای نظام آموزشی در کلیه سطوح دارد:

1.      در بیشتر جوامع، فردی که از تحصیلات بیشتری بهره­مند است به همان نسبت امکان دستیابی به مزایای اجتماعی برای وی بیشتر مهیاست. به عبارت دیگر یکی از راههای رسیدن به مزایایی چون ثروت و قدرت، داشتن تحصیلات بیشتر است و معمولاً در اکثر جوامع افراد تحصیل­کرده قدر می­بینند و بر صدر می­نشینند. به لحاظ اجتماعی نیز نظام آموزشی تولید­کننده­ی سرمایه­ی انسانی، سرمایه­ی اجتماعی و وظیفه­ی انتقال فرهنگ و ارزش­ها را برعهده دارد.  

با وجود این کافیست نگاهی به اطراف خود بیاندازیم تا نمونه­ها­ی متعددی از فرد مورد اشاره­ی وزیر کشور که در سطح بالایی سواد نداشته اما در عین حال در مدت زمان کوتاهی به ثروت افسانه­ای دست یافته است، ببینیم. در واقع هر کدام از ما تعدادی از این گونه افراد را هر روز می­بیند و کم و بیش می­شناسد. این وضعیت و سخن گفتن از چنین افرادی بیش از هر چیز از ناکارآمدی نظام آموزشی در دستیابی به اهداف فردی و اجتماعی (تولید و تربیت نیرو و سرمایه­ی انسانی و اجتماعی) از یک سو و بحران و بی­برنامگی در نظام اقتصادی از سوی دیگر حکایت دارد که منجر به دسترسی به ثروت­های بادآورده­ی کلان و شکل­گیری یک طبقه­ی «نوکیسه» شده است که بیشتر آنها «پنج کلاس سواد» ندارند و سواد، تحصیلات، مدرسه و در یک کلام نظام آموزشی را مستقیم و غیر مستقیم به استهزا می­گیرند و با ثروتی که کسب کرده­اند به سادگی می­توانند در مقاطع مختلف تحصیلی مدرک پایان تحصیلات را جعل یا حتی به دست آورند.

2.      اگر فردی با «پنج کلاس سواد» بتواند در زمان کوتاهی به چنین ثروت افسانه­ای دست یابد آیا حضور در کلاس درس و درس خواندن، انتخابی عقلانی است؟ در جامعه­ای که یکی از مهم­ترین مسائل آن بیکاری است و توجه به پول به عنوان یک ارزش بر تمامی شئون زندگی سایه انداخته است؛ آیا دانش­آموز برای حضور فعال در کلاس، انگیزه­ای خواهد داشت؟

بسیاری از تحقیقات و تجارب شخصی معلمان نشان می­دهد که یکی از علل اصلی افت تحصیلی و بروز خشونت در کلاس­های درس، علاوه بر متون و محتوای کتاب­های درسی، امکانات کم آموزشی، وضعیت نابسامان معیشتی معلمان، سوء مدیریت، فرسایش سرمایه­ی اجتماعی و ... نبود انگیزه در میان دانش­آموزان برای ادامه­ی تحصیل است. فقدان انگیزه به نوبه­ی خود موجب به وجود آمدن بحران اقتدار معلمان در کلاس شده است و مدیریت کلاس و دانش­آموزان را بسیار دشوار کرده است.

فقدان انگیزه در میان دانش­آموزان علل گوناگونی دارد. یکی از علل اصلی آن ناکار­آمدی نظام اقتصادی است که دستیابی به پول­های کثیف در آن به آسانی ممکن و میسر است. حال در جامعه­ای که بیکاری و تورم در حد بالایی است و پول حلّال بسیاری از مسائل و مشکلات است آیا برای یک دانش­آموز، راه و روش و سخن معلم بیشتر به عنوان الگو مورد پذیرش قرار می­گیرد یا فرد مورد اشاره وزیر کشور که در همچنانکه گفته شد در سطح جامعه و در اطراف ما کم هم نیستند؟ این سخن که آن فرد «پنج کلاس» سواد نداشته، موجب تنفر از آن فرد و بیسوادی نمی­شود بلکه بیش از هر چیز بی­انگیزگی در کلاس و بدبینی نسبت به آینده­ی ادامه­ی تحصیل و سوادآموزی را افزایش می­دهد. مشکلی که به طور روزافزونی در حال گسترش است و معلمان را بیش از پیش آزار می­دهد و در یک نگاه کلی­تر نظام آموزشی را با بحران و در تربیت سرمایه و نیروی انسانی با ناتوانی مواجه می­سازد.       

هەڵبژاردن وەکوو سەرکەوتن

1.      هەڵبژاردنی پارلمانی لە تورکیا کۆتایی پێهات و بۆ یەکەم جار و دوایی ١٣ ساڵ ئاکپارتی کە دەسەڵاتی بە دەستەوە بوو زۆرینەی لە دەست دا و لەوەیش گرنگتر ئەوەیە کە هەدەپە بەربەستی ١٠%ی بڕیوە و بەمجۆرە رێگا و دەرگای پارلەمان بۆ نوێنەرانی کورد یان باشتر وایە بڵێین بۆ کاندیداکانی حیزبی دیموکراتی گەلان لە سەر پشتە و نزیکەی هەشتا نەفەریان ئەتوانن بچن بۆ پارلمان. لە روانگەی جۆراوجۆرەوە ئەکرێ باس و لێکۆڵینەوە ببێ سەبارەت بەم رووداوە: کاریگەری لە سەر ئایەندەی سیاسی تورکیە، لە سەر ئایەندە و ئێستای ئیسلامی سیاسی، لە سەر بارودۆخی ناوچەی رۆژهەڵاتی­ناوەڕاست بە تایبەت لە سوریە و عێراق و ... . هەروەها لایەنێکتری ئەم هەڵبژاردنە کە سەرنجی زۆر کەسی راکێشاوە، دەور و تەئسیری کورد لە سەر ئەم رووداوە دەگمەنە چی بووە و لە هەمان کاتیشدا کاریگەری ئەنجامی هەڵبژاردنەکە لە سەر دۆخی کورد لە ناوخۆی تورکیە و هەروەها لە ناوچەدا چۆن ئەبیت.

2.      هەدەپە بۆ یەکەم جارە ئەچێتە ناو پارلمان. دیارە ئەمە جێگەی خۆشحاڵیە و ئەکرێ وەکوو سەرکەوتنێکی گەورە بۆ ئەو حیزبە سەیری بکرێ. بەڵام سەرکەوتنی گەورەتر لە ئەنجامی هەڵبژاردن، پێم وابێ شتێکیترە. ئەویش ئەوەیە کە لە تورکیە، گشت لایەنەکان بەو نەتیجە گەیشتوون کە "هەڵبژاردن" وەکوو دامەزراوەیەکی مۆدێڕن و دڵی دیموکڕاسی بکەن بە بنەمای بەرنامەی سیاسی و ئاڵوگۆڕ کردنی دەسەڵات. لای من ئەوەی کە کاندیداکانی حیزبی دیموکڕاتی گەلان بتوانن بەشداری هەڵبژاردنەکان بن و بتوانن بە شێوەیەکی ئاشتییانە و بەناوی حیزبی خۆیان بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان چالاکی بنوێنن، زۆر سەرکەوتنێکی مەزنترە لەوەی کە چەن کەس بچنە ناو پارلمان. ئەمە (دەرچوون لە بەربەستی ١٠%) کەم نیە و ئەتوانین وەکوو سەرکەوتن سەیری بکەین بەڵام سەرکەوتنێکە کە هەمیشەیی نیە. هیچ دوور نیە لە دەورەیەکیتری ئەم حیزبە دەنگەکانی کەمتر یا زۆرتر بێت. ئەوەی کە ئەمێنێتەوە و لە داهاتوودا بەردەوامی دەستەبەرکردنی نوێنەرایەتی مسۆگەر ئەکا بەهێزکردنی دامەزراوەی هەڵبژاردنە وەکوو دڵی دیموکڕاسی و سەرەکیترین رێگای ئاشتییانە و مەدەنی بۆ بەدەسهێنانی دەسەڵاتی سیاسی. سەرکەوتنی گەورە لەو رۆژەوە دەستی پێکرد کە هەدەپە توانی "سەلاحەدین دەمیرتاش" وەکوو کاندیدای سەرۆک­کۆماری بێنێتە مەیدانی هەڵبژاردن و ئەم رێگەیان بۆ چالاکی و خەباتی سیاسی گرتە بەر. ئەگەر چی دەنگی پێویستی کۆ نەکردەوە بەڵام ئەوەی کە کوردێک بتوانێ بە درووشم و بەرنامەی کوردانە بە رەسمییەت بناسرێ و رێگەی پێبدرێ بەشداری هەڵبژاردن بێ، خۆی دەسکەوتیکی گەورەیە کە ئەتوانێ بنەما و  پێشەکییەک بێ بۆ دەسکەوتیتر.

3.      خاڵێکیتر کە دوای ئەم هەڵبژاردنە جێی سەرنجە ئەوەیە کە لایەنگرانی هەدەپە و پەکەکە بە تایبەت لە باشوور و رۆژهەڵات لە مەیدانی سیاسەتدا جۆرێک کار ئەکەن بەڵام بە جۆرێکیتر قسە ئەکەن کە ئەم دووانە (کار و قسە) جیاوازیان زۆرە. بە پێی یاسای تورکیە بەشداری ئەکەن لە هەڵبژاردنەکان، لە گەڵ تورکەکان یەکئەگرن، داخوازی ژنانە و چەپەکان بە نیسبەتی داخوازی کوردی ئەولەویەتی پێئەدرێ و ... بەڵام کە دێتە باری قسەکردن، باس لە کوردستانی گەورە و ناسیۆنالیسم و شوناسی کوردی و ... ئەکرێ. ئەم دووانە جیاوازییان زۆرە. دیارە ئەگەر کەسێک لە بەشێکیتری کوردستان هەر ئەو کارانە بکا کە هەدەپە لەم هەڵبژاردنە کردوویەتی بە دوورکەوتنەوە لە ئارمانەکانی کوردان و دابەزاندنی داخوازییەکان تاوانبار ئەکرێ.

4.      راستی و واقعیەتی ئەم هەڵبژاردنە کە دەسکەوتی گەورەیە و جێگەی خۆشحاڵییە بۆ هەر کوردێک ئەمەیە کە ئەم بردنەوە و ئەم ئەنجامە تازە سەرەتای ململانێ و چالاکییەکی دوورودرێژی ریفۆڕمخوازانەیە کە تەنیا ئەتوانێ تەئکید لە سەر باردودۆخی کورد لە تورکیە بکا و لەوانەیە گۆڕانکارییەکان زۆر درێژخایەن بن و زوو بەرچاو نەکەون. ئەوەی کە هەنێ کەس ئەم هەڵبژاردنە وەکوو سەرکەوتنێکی مێژوویی وێنا ئەکەن و ئاستی چاوەڕوانییەکان لەم رووداوە زۆر ئەبەنە سەرۆ، تووشی هەڵەیەکی مێژوویی ئەبن. دیارە کە دەنگی هەدەپە بۆ یەکەم جار کە توانیەتی بچێتە ناو پارلمانەوە زۆر باشە بەڵام لە راستییدا و بە نیسبەتی حیزبەکانیتر زۆر کەمە و ئەمە توانای ئەو حیزبە بۆ بەدیهێنانی گۆڕانکاری بنەڕەتی زۆر کەم ئەکاتەوە. بە تایبەت ئەگەری ئەوە هەیە کە ئاکپارتی لە گەڵ پارتی گەلی کۆماری ئێئتلاف بۆ درووستکردنی دەوڵەت پێکبێنن. ئەمە کاری هەدەپە بۆ دابینکردنی داخوازیی کورد زۆر دژوار ئەکا. جا ئەگەر ئاستی چاوەڕوانییەکانی خەڵک لە گەڵ توانای نوێنەرەکان و ساختاری سیاسی و بەربەستەکانی رەچاو نەکرێت لەوانەیە دوای ماوەیەکی کەم جۆرێک لە ناهۆمێدی لە ناو کۆمەڵگای کوردەواریدا پەرە بسێنێ کە بۆ دەوری داهاتووی هەڵبژاردن، هەدەپە تووشی قەیران کا و دەنگەکانی دابەزێت. دیارە دابەزینی دەنگەکان بە مانای ئەوەیە کە ئەو حیزبە ئەبێ پارلمان بە جێ بێڵێ.

5.      ئەگەرچی رەفتار و ئاکاری ئەردۆغان لەم چەن ساڵەی رابردوودا جۆرێک لە تاکڕەوی و سەرەڕۆیی تیا ئەبینرا بەڵام هێشتا لە گەڵ دیکتاتۆر و فاشیست جیاوازی زۆری بوو. ئەگەر هەدەپە خوازیاری حەلی کێشەی کورد لە تورکیایە ئەوە ئاکپارتی باشترین لایەنە بۆ وتووێژ کردن کە لە رابردوویشا ئەوەی سەلماندوە و نیشانی داوە کە باوەڕی بە وتووێژ لە بارەی کێشەی کورد هەیە.