1.
در طول سالیان گذشته همواره یکی از دغدغههای اصلی
مردم کردستان رفع محرومیت، ایجاد اشتغال و در یک معنای کلی دستیابی به توسعه بوده
است. منطقهی آزاد تجاری بانه و مریوان یا «ماد» که خبر تصویب لایحهی آن در دولت
و شورای عالی مناطق آزاد تجاری در روزهای گذشته منتشر گشته، موجب شده است بسیاری
از مردم و فعالان سیاسی و اقتصادی، امیدوارانه و خوشبینانه به آینده چشم بدوزند و
چنان که در مجلس نیز نگاه مثبت نسبت به آن وجود داشته باشد و از فیلتر شورای
نگهبان بگذرد ممکن است از این رهگذر بخشی از رنجها، مشکلات و گرفتاریهای مردم
کاهش یابد و زندگی بهتری نصیبشان شود.
واقعیت این است - در چارچوب گفتمان مسلط بر
مباحث توسعه در ایران و کردستان – تصویب این لایحه نقطهی عطف به حساب میآید
و میتواند در جهت دسترسی به اهدافی که ترسیم شده است مؤثر و مفید واقع شود. به
همین دلیل است که تقریباً تمامی مسئولین استانی، فعالان اقتصادی، سیاسی و مدنی و
نمایندگان فعلی و قبلی مجلس به نوعی در بهتصویب رساندن این لایحه نقش خود را
پررنگ نشان میدهند.
2.
همگی ما بارها این مصرع پرمعنا و معروف مولوی را
شنیدهایم: چون که صد آمد، نود هم پیش ماست. یکی از معانی این پند پیشینیان و یکی
از پیشفرضهای بدیهی آن این است که داشتن «صد» حکایت از ضرورت وجود «نود» در نزد
ما و تأکید بر ترتیب و توالی پدیدهها و لزوم فراهم نمودن مقدمات دارد که تا «نود»
نباشد «صد» نیز نخواهد آمد و در یک حالت عادی و نرمال ضرورتاً «صد» پس از «نود»
خواهد آمد.
حال اگر این معنی از این پند پذیرفته شود آنگاه
این پرسش پیش خواهد آمد که آیا مقدمات و تمهیدات لازم برای ایجاد منطقهی آزاد
تجاری فراهم گشته است و به گونهای نیست که قبل از اینکه «نود» و یا شاید بسیار
کمتر از آن را در پیش خود داشته باشیم، اجباراً «صد» را آوردهاند تا احتمالاً در
ایام انتخابات «صدا»ها رساتر به گوش مردم برسد. البته میتوان به گونهای دیگر نیز
این حادثه را تفسیر کرد: این امکان نیز وجود دارد که مدعیان و دستاندرکاران این
نکتهی بدیهی را درنیافته باشند که «نود» قبل از «صد» میآید (مانند بسیاری از
سد!!هایی که اکنون آشکار گشته است بدون مطالعه، مراحل و عملیات اجرایی آنها آغاز
گشته و حتی به پایان رسیده است. سد گتوند در خوزستان نمونهی خوبی در این زمینه
است). با این حال تردیدی نیست ابتدا باید پیشزمینهها و مقدمات لازم برای چنین
طرح بزرگی که میتواند زندگی مردم را هم به صورت منفی و هم مثبت مورد تأثیر قرار
دهد و آن را متحول سازد، فراهم آید تا بیشترین بهره را برای کردستان داشته باشد.
آیا این کار شده است؟ آمادگی برای اجرای چنین طرحی پیش از هر چیز مستلزم وجود راههای
ارتباطی و سیستم حملونقل مناسب و کارآمد است که سرمایهگذاران به طور خاص و مردم
به طور عام بتوانند در کمال امنیت و آرامش به این منطقه سفر کنند؛ آیا امکانات
زیرساختی و زیربنایی برای آمدورفت به این مناطق آماده است؟ آیا با چنین جادههایی
که در کردستان وجود دارد منطقهی آزاد تجاری میتواند بازدهی لازم را داشته باشد و
آیا هزینههای جانی و مالی بیشتری بر مردم تحمیل نمیکند؟ احتمالاً چند سال دیگر
بزرگراهها، کنارگذرها، فرودگاه، سیستم حملونقل ریلی و ... به بهرهبرداری خواهند
رسید؟ آیا میان بانه و مریوان مسیر ارتباطی وجود دارد؟ واقعیت این است ظاهراً «صد»
آمده است اما تمهیدات لازم برای این آمدن اندیشیده نشده است، به عبارت دیگر «صد
آمد اما نود پیش ما نیست!».
3.
همه اتفاق نظر دارند که تصویب لایحهی ایجاد منطقهی
آزاد تجاری ماد در شورای عالی مناطق آزاد تجاری خبر خوش و حادثهی عظیمی است که در
گذشته بیسابقه بوده است و میدانیم تا حد زیادی نتیجهی رأی معنادار مردم کردستان
به روحانی، رایزنیهای طولانی و تلاشهای فراوان فعالان اقتصادی و مدنی، مدیران استان
و شخص استاندار است و در نهایت همانند وعدهی دولت قبلی در مورد فرمانداری ویژهی!!؟
سقز نیز بیمبنا و پوشالی نیست. لذا باید آن را جدی گرفت. برای روشن شدن موضوع اینبار
نیز از مولوی مدد میگیریم و نکتهای دیگر در این رابطه تذکر داده میشود؛ مولوی داستان
مرغی را تعریف میکند که اشتری را به مهمانی به خانهی خود دعوت میکند اما به محض
اینکه وارد خانه میشود:
چون به
خانه مرغ اشتر پا نهاد خانه
ويران گشت و سقفش اوفتاد
و در نهایت «خانه
از مرغ تهی و از اشتر پُر» میشود. سعدی
نیز میفرماید:
دوستی با پیلبانان
یا مکن یا طلب کن خانهای در خور
پیل
بدیهی است تأسیس منطقهی آزاد تجاری در یکی
از شهرها یا در مناطقی از استان کردستان نسبت به طرحهایی که در گذشته اجرا شده
است، چنان طرح چشمگیری است که به دنبال خود تغییرات و دگرگونیهای فرهنگی،
اقتصادی و اجتماعی فراوانی خواهد آورد لذا در صورتی که آمادگی پذیرش آن وجود
نداشته باشد پیامدهای مثبت و منفی فراوانی را به دنبال خواهد داشت. امروزه در
کشورهای توسعهیافته برای اجرای چنین طرحهایی، قبل از هر چیز پیامدهای زیست-محیطی،
اجتماعی و فرهنگی مورد بررسی قرار میگیرد. آیا برای ایجاد منطقهی آزاد تجاری ماد
نیز این تحقیقات انجام پذیرفته است؟ یکی از نگرانیها این است که محیط طبیعی بانه
و مریوان تحت تأثیر این پروژه تخریب و آلوده گردد؛ به لحاظ اجتماعی نیز این پروژه،
پیامدهای فرهنگی و اجتماعی فراوانی از جمله تضاد طبقاتی، رواج فرهنگ مصرفگرایی،
سودپرستی و ... را ممکن است به دنبال داشته باشد و به تدریج کل فرهنگ و سنتهای
اصیل، مشاغل بومی و ... را نابود سازد و سقف بیافتد و خانه ویران شود.
